Jump to content

Niu Yoka

From Wikipedia

Niu Yoka (New York), e vakatokai tale ga Niu Yoka Yasana (New York State, NYS), e dua na yasana e tiko mai na vuaicake kei Amerika. Niu Yoka e dua vei ira na imatai ni tinikatolu veikoloni ka tauyavutaki e Amerika. Ena loma ni 19.86 milioni na lewenivanua ena 2024,[1] sai koya na kena ikava lewelevu yasana. Kei ika 27 matanitu levu duadua ena kena levu, kei na kena levu taucoko e 54,556 na maile vakarivirivi (141,300 km2).[2]

E duidui na vanua e tiko kina o Niu Yoka. Na cevaicake ni matanitu ka kilai me Downstate, e okati kina na korolevu o Niu Yoka Siti, na korolevu levu duadua e Amerika; Yanuyanu Loaloa (Long Island), ka rauta ni 40% lewenivanua ni matanitu, na yanuyanu levu duadua ni matanitu; kei na veikoro lelevu, veivanua voleka, kei na veivanua vutuniyau ena Bucabuca Hudson e ra. Na veivanua oqo era sa ikoya na lomadonu ni vanua levu ni korolevu o Niu Yoka.[3][4] ka rauta ni rua na ikatolu ni iwiliwili ni tamata ena matanitu. Na vanua levu cake ni Upstate e tete yani mai na Drano Levu (Great Lake) ki na Drano Champlain ka oka kina na Ulunivanua Adirondack kei Ulunivanua Catskill (tiki ni rabailevu ni na Ulunivanua Appalachian). Na tokalau-ra kei Uciwai Mohawk Bucabuca e wase rua na veivanua veiulunivanua cake ni Upstate ka drodro yani ki na vualiku-ceva ni bucabuca Uciwai Hudson volekata na koroturaga yasana o Albany. Ra Niu Yoka, itikotiko ni koro lelevu o Buffalo kei Rochester, e tiki ni yasayasa ni Drano Levu ka iyalayala ni Drano Ontario kei Drano Erie. Lomadomu Niu Yoka e vakarurugi ena koro o Sirakusa; ena maliwa ni lomadonu kei na tokalau ni yasana, e vakaraitaki vakalevu o Niu Ioka ena Drano Iqaqalo (Finger Lakes), e dua na vanua taleitaki ni saravanua. Ena ceva, ena iyalayala ni matanitu kei Penisilivania, na Ceva Tier e dabe toka ena dela ni Vanua Cecere ni Allegheny, ka vakatakarakarataka eso na vanua ena vualiku duadua kei Appalachia.

Niu Yoka e dua vei ira na Tinikatolu Koloni taumada ka lako yani me tauyavutaki kina o Matanitu Cokovata o Amerika. Na vanua o Niu Ioka ena gauna oqo era sa vakaitikotiko kina na yavusa ni Algonquian kei na Iroquois ni itaukei ni Amerika ena vica vata na udolu na yabaki ena gauna era yaco yani kina na kai Iurope taumada.[5] E vu mai na ilakolako nei Henry Hudson ena 1609,[6]era tauyavutaka na kai Necaladi na koloni ni veimataqali tamata o Niu Necaladi ena 1621. E taura o Igiladi na koloni mai vei ira na kai Necaladi ena 1664, qai vakayacana tale me Yasana o Niu Yoka.[7] Ena gauna ni Ivalu Veisau ni Amerika, era qai rawata e dua na ilawalawa dauvakacaca mera tauyavutaka na galala, qai vakadonuya na matanitu na lawa vou ena gauna oya Yavu ni Vakavulewa o Amerika ena 1788. Mai na itekitekivu ni ika 19 senitiuri, na kena vakatorocaketaki o Niu Yoka na kena loma, tekivu ena kena tara na Kanala Erie, e solia vua na veika e sega ni vakatauvatani rawa mai na veivanua tale e so e Amerika.[8] Na yasana a tara na kena vakapolitiki, itovo vakavanua, kei bula vakailavo ena senijiuri ka tarava, ka rawata kina na yaca ni "Matanitu Qali Yasana". Dina ni vakacacana e dua na iwase ni bula vakailavo ni yasana ena ikarua ni veimama ni ika 20 senitiuri, Niu Yoka ena ni 21 senitiuri tomana tikoga na kena vakasamataki me vaka e dua na node ni vuravura raraba ni bulibuli kei daunibisinisi,[9] vosota vakaveiwekani,[10] kei tudei ni veika bula wavoliti keda.[11][12]

Valenivolavola ni Matabose Vuravura e Manhattan, Niu Yoka

Na yasana e dreti ira na vulagi mai na veiyasa i vuravura, vata na wiliwili cecere duadua ni dua yasana ni Amerika ni 2022. E levu na kena ivakatakilakila era kilai levu, wili kina e va mai na tini na vanua era dau sikova vakalevu na saravanua e vuravura ena 2013: Times Square, Central Park, Tobu Niagara (Niagara Falls), kei Grand Central Terminal. E rauta ni 200 koliji kei univesiti era tiko kina e Niu Yoka, okati kina na lewe ni Ivy Liga na Univesiti mai Columbia kei Univesiti mai Cornell, kei na raraba Univesiti Yasana ni Niu Yoka, ka sa maliwai ira na veisisivi ni univesiti lelevu duadua ena matanitu. Niu Yoka Siti e tiko kina na itikotiko liu ni Matabose Vuravura,[13] ka dau vakamacalataki ena so na gauna me koro bibi duadua e vuravura, na vanua ni itovo vakavanua, ilavo, kei na itukutuku raraba, ka koroturaga kei vuravura.[14][15]

Kulia ni Niu Yoka

Veitikina

[veisau | edit source]
  1. "U.S. Census Bureau QuickFacts: New York; United States". Census Bureau QuickFacts (in English). 2024. Archived from the original on February 7, 2025. Retrieved February 23, 2025.
  2. "How Wet is Your State? The Water Area of Each State | U.S. Geological Survey". www.usgs.gov. Retrieved October 5, 2021.
  3. "World's Largest Urban Areas [Ranked by Urban Area Population]". Rhett Butler. 2003–2006. Archived from the original on October 9, 2009. Retrieved August 2, 2014.
  4. "Top 100 World Metropolitan Areas Ranked by Population". Baruch College of the City University of New York. Archived from the original on March 8, 2019. Retrieved January 24, 2021.
  5. Zumbusch, Amelie von; Faust, Daniel R. (July 15, 2014). The First Peoples of New York. The Rosen Publishing Group, Inc. ISBN 978-1-4777-7304-8.
  6. "Henry Hudson and His Crew Sailed into the River that Would Bear His Name". Library of Congress. Archived from the original on January 24, 2021. Retrieved January 24, 2021.
  7. Greenspan, Jesse (September 8, 2014). "The Dutch Surrender New Netherland". History. Archived from the original on January 24, 2021. Retrieved January 24, 2021.
  8. Roberts, Sam (June 26, 2017). "200 Years Ago, Erie Canal Got Its Start as Just a 'Ditch'". The New York Times. Archived from the original on November 12, 2020. Retrieved July 25, 2017.
  9. "Venture Investment—Regional Aggregate Data". National Venture Capital Association and PricewaterhouseCoopers. Archived from the original on April 8, 2016. Retrieved April 22, 2016.
  10. Flegenheimer, Matt (March 23, 2016). "Ted Cruz Deplores 'Liberal, Left-Wing Values' While Lobbying for New York Votes". The New York Times. Retrieved April 22, 2016.
  11. "The Latest: China Hopes US Joins Climate Deal Quickly". The New York Times. Associated Press. April 22, 2016. Archived from the original on May 3, 2016. Retrieved April 22, 2016.
  12. Foderaro, Lisa (September 21, 2014). "Taking a Call for Climate Change to the Streets". The New York Times. Archived from the original on September 21, 2014. Retrieved April 22, 2016.
  13. "Office of the Mayor Commission for the United Nations, Consular Corps and Protocol". The City of New York. 2012. Archived from the original on July 1, 2014. Retrieved August 2, 2014.
  14. Edward Robb Ellis (December 21, 2004). The Epic of New York City: A Narrative History. Basic Books. p. 593. ISBN 9780786714360. Retrieved January 2, 2023.
  15. Roberts, Sam (September 14, 2017). "When the World Called for a Capital". The New York Times. Retrieved January 2, 2023.