James Cook
James Cook (7 Noveba 1728 - 14 Feperueri 1779) e dua na dauvakasaqaqara, daudroini ni mape, ka ovisa ni mataivalu e wai ni Peritania, e rogo ena tolu na nona ilakolako ena maliwa ni 1768 kei 1779 ki na Wasa Pasifika kei Wasa Ceva. E vakacavara na imatai ni nona veilakoyaki voli ena veiyanuyanu lelevu e Niusiladi qai imatai ni kai Iurope kilai me sikova na baravi ena tokalau kei Ositerelia kei Yatu Awai.
A lewena o Cook na mataivalu ni veivoli ni Peritania ni se itabagone ka lewena na Mataivalu ni Tui ena 1755. A veiqaravi ena gauna ni Vitu Yabaki ni Ivalu ka qai vakadikeva ka mapetaka e levu na katuba ki uciwai Saint Lorenisi ena Vakavolivoliti ni Kiubeki. Ena 1760 vakacaca e a mapetaka na baravi kei Niufauniladi ka cakava na veivakasarasarataki vakalomalagi e kea ka kauti koya mai ki na vakasama ni Admirali kei Isoqosoqo ni Tui. Na veivakacaucautaki oqo e yaco ena dua na gauna bibi me baleta na veidusimaki ni vakadidike ni Peritania e vanuatani, ka vakavuna na nona lesi ena 1768 me iliuliu ni HMS Endeavour ena imatai ni tolu na ilakolako ena Pasifika.
Ena veilakoyaki oqo, a soko kina o Cook ena udolu vakaudolu na maile ena veivanua levu e vuravura era se bera ni kilai. E mapetaka na baravi, yanuyanu kei na veika e laurai mai Niu Oladi ki Awai ena Wasa Pasifika ena kena matailalai ka ena dua na ivakatagedegede era sega ni dau mapetaka taumada na dauvakadidike ena Tokalau. E veitaratara kei ira e levu na itaukei qai kerea na veivanua duidui me baleti Peritania. E vakaraitaka e dua na kena cokovata na kila ni soko, kila cecere ni veivakatarogi kei na droini, yaloqaqa vakayago, kei na nona rawa ni liutaki ira na tamata ena ituvaki dredre.
Ena 1779, ena ikarua ni nona veisiko i Awai, a vakamatei ena gauna e yaco kina me veivakacacani e dua na veileti kei ira na itaukei ni Awai. E biuta tu mai o Cook e dua na ivotavota ni kila vakasaenisi kei na vanua ka vakauqeti ira na nona isosomi me yacova sara na ika 20 senitiuri, ka vuqa na ivakananumi e vuravura raraba era sa vakatabui vua. E se veiletitaki tikoga ena nona dau sotava na veivakacacani ena so na gauna kei ira na itaukei ka sa tiko na veileti se rawa ni beitaki me dolava na sala ki na veiliutaki vaka-Peritania kei veivakalolomataki.
