Abstraction
Na vakasama (Vosa Vakavalagi: Abstraction) ena kena vakasama sa ikoya e dua na ivakarau vakasama ka ra na kina na kena lawa raraba kei na kena ivakavuvuli mai na vakayagataki kei na vakalasitaki ni ivakaraitaki, dina sara ("dina" se "simede") ivakatakilakila, imatai ni ivakavuvuli, se iwalewale tale eso.
"E dua na vakasama" sa ikoya na itinitini ni iwalewale oqo — e dua na vakasama e cakacaka me vaka e dua na yaca raraba me baleta na vakasama kece sara e ra ka semati kina e dua na vakasama veiwekani me vaka e dua na ilawalawa, iteitei, se iwasewase.[1]
Na vakasama vakasama e rawa ni caka ena kena vakasavasavataki na itukutuku ni dua na vakasama se dua na ka e rawa ni laurai, digitaka ga na veitikina oqori ka veiganiti me baleta e dua na inaki.
Itukutuku makawa
[veisau | edit source]Vakasamae okati kina na kena vakacurumi na vakasama se na kena vakasoqoni vata eso na ka dina me dua ga na vakasama raraba me baleta e dua na ka. Na kena veibasai, vakamacalataki, sai koya na vakadidike se musuki-sobu ni dua na vakasama raraba se abstraction ki na veika dina vakaidina. Vakasama e rawa ni vakaraitaki ena nei Francis Bacon Novum Organum (1620), e dua na ivola ni vakasama vakasaenisi ni gauna oqo ka volai ena icavacava ni bera Jacobea gauna[2] nei mai Igiladi me vakayaloqaqataki ira na dauvakasama ni gauna oqo me ra kumuna na veika dina matailalai ni bera ni ra cakava e dua na veivakatautauvatataki.
Bacon vakayagataka ka vakatorocaketaka na veivakauqeti me vaka e dua na iyaya ni cakacaka ni vakasama; na nona vakacurumi e vakataucokotaki ia e duidui mai na iwalewale makawa ni vakasama-deductive ka sa lewa tu na vuravura vakavuku ni Tokalau me tekivu mai na gauna ni vuku ni Kirisi dauvakasama me Thales, Anaximander, and Aristotle.[3] Thales (624–546 BCE) vakabauta ni veika kece e tu e lomalagi kei na vuravura e vu mai na dua ga na ka bibi, wai. E vakasamataki se vakamacalataka mai na dua na vakasama raraba, "na ka kecega e wai," ki na veimataqali vakatabakidua ni wai me vaka na aisi, ucacevata, kabukabu, kei uciwai.
Era vakayagataka na saenitisi taumada ni gauna oqo na iwalewale ni vakasama (lako mai na veika dina vakatabakidua e kumuni ki na dua ga na vakasama raraba). Newton e rawata na nodra toso na vuravura mai na Copernicus vakarawarawataki, ni Matanisiga sa ikoya na lomadonu ni Ivakarau Solar; Kepler vakalailaitaka e udolu vakaudolu na ivakarau ki na dua ga na ivakamacala me qai vakadeitaka ni toso o Aceni ena dua na orbita elipisi me baleta na Matanisiga; Galileo vakasauraratakina vua ni dua na drau na veivakatovolei vakatabakidua ki na lawa ni yago lutu.
Veitikina
[veisau | edit source]- ↑ Suzanne K. Langer (1953), Feeling and Form: A Theory of Art Developed from Philosophy in a New Key, p. 90: "Sculptural form is a powerful abstraction from actual objects and the three-dimensional space which we construe ... through touch and sight."
- ↑ Hesse, M. B. (1964), "Francis Bacon's Philosophy of Science", in A Critical History of Western Philosophy, ed. D. J. O'Connor, New York, pp. 141–52.
- ↑ Klein, Jürgen (2016), "Francis Bacon", in Zalta, Edward N. (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2016 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, retrieved 2019-10-22